Poselski projekt Ustawy o SN z 2017 r., zwany dalej jako “Ustawa”, wpłynął do Sejmu RP w dniu 12 lipca 2017 r. i tego samego dnia projekt skierowano do I czytania. W dniu 18 lipca 2017 r. odbyło się posiedzenie Sejmu, w trakcie którego dokonano I czytania projektowanej ustawy. Następnie, w dniu 19 lipca 2017 r., na 46. posiedzeniu Sejmu odbyło się II i III czytanie projektu. Posiedzenie Sejmu trwało do późnych godzin nocnych, stąd datę III czytania i uchwalenia Ustawy o SN z 2017 r. oznaczono jako 20 lipca 2017 r.
Należy podkreślić, że kluczowe prace legislacyjne nad projektem trwały zaledwie jeden dzień. Poprawki zgłoszone przez partie opozycyjne nie zostały uwzględnione. Łącznie zmianom w zakresie struktury działania naczelnego organu władzy sądowniczej w Polsce poświęcono tylko 8 dni. Zbagatelizowano wskazywane przez ekspertów uwagi do projektu oraz protesty obywateli.
Ustawa gruntowanie modyfikuje funkcjonowanie SN, a także sposób powoływania na stanowiska sędziów SN. Ponadto, proponuje się całkowitą zmianę struktury wewnętrznej SN oraz sposobu rozpoznawania spraw.
Jedną z najważniejszych zmian jest wprowadzenie nowej struktury wewnętrznej Sądu Najwyższego. Projekt przewiduje, że Sąd Najwyższy zostanie podzielony na 3 izby: 1) Izbę Prawa Publicznego, 2) Izbę Prawa Prywatnego oraz 3) Izbę Dyscyplinarną (zob. art. 3 § 1 Ustawy). W stosunku do obecnie funkcjonujących rozwiązań liczba izb została zredukowana do trzech.
Przepisy przejściowe z kolei regulują ilość stanowisk sędziowskich w poszczególnych izbach SN do czasu wydania przez Prezydenta RP rozporządzenia określającego regulamin SN. Przewidziano, że do dnia wydania przedmiotowych przepisów wykonawczych Izba Prawa Publicznego liczyć będzie 17 stanowisk, Izba Prawa Prywatnego 27 stanowisk, a Izba Dyscyplinarna 12 stanowisk.
Ustawa powołuje do funkcjonowania Izbę Dyscyplinarną, co jest zupełnym novum. W Uzasadnieniu podkreśla się, że jednym z najważniejszych elementów planowanej reformy jest zmodyfikowanie sądownictwa dyscyplinarnego dla sędziów, prokuratorów, komorników, notariuszy i przedstawicieli innych zawodów prawniczych, co ma zapewnić maksimum bezstronności i skuteczności w rozpoznawaniu spraw dyscyplinarnych.
Ustawa szeroko odnosi się do kwestii postępowań dyscyplinarnych. Regulacjom w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej poświęcono cały Rozdział 5. Zgodnie z art. 53 analizowanego aktu prawnego, funkcjonować ma instytucja Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego oraz jego zastępcy, wybieranych przez Kolegium SN na okres 4 lat. Ustawa przewiduje, że Minister Sprawiedliwości może powołać drugiego – Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości. Przepisy stanowią, że jeżeli Rzecznik MS zostanie powołany do prowadzenia sprawy dyscyplinarnej, automatycznie Rzecznik Dyscyplinarny Sądu Najwyższego ma zostać wyłączony z udziału w toczącym się postępowaniu. Analiza przepisów nowego aktu prawnego prowadzi do wniosku, że Rzecznikowi Dyscyplinarnemu MS przyznano szerokie kompetencje: ministerialny organ dyscyplinarny wszczyna postępowanie na wniosek MS lub może wstąpić do toczącego się postępowania dyscyplinarnego.
Postępowanie dyscyplinarne może być wszczęte na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Dyscyplinarnej, Kolegium Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego, Prokuratora Krajowego, lub z własnej inicjatywy. Zważyć należy, że w obecnym stanie prawnym Minister Sprawiedliwości pełni jednocześnie funkcję Prokuratora Generalnego. Ponadto, Minister Sprawiedliwości otrzyma odpis każdego postanowienia wydanego przez Rzecznika Dyscyplinarnego SN w przedmiocie braku podstaw do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz umorzenia postępowania. W każdym wskazanym przypadku MS ma prawo do złożenia sprzeciwu od ww. postanowienia i wydania wskazań, co do dalszego toku postępowania, które są wiążące dla Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego.
Wątpliwości w zakresie zgodności z Konstytucją budzą również przepisy przejściowe zawarte w art. 87-89 Ustawy. Zgodnie z Ustawy, z dniem następującym po dniu wejścia w życie Ustawy, sędziowie Sądu Najwyższego powołani na podstawie przepisów obecnie obowiązującej Ustawy o SN, przejdą w stan spoczynku. Jedynie sędziów wskazanych przez Prezydenta RP nie obejmie dyspozycja powołanego przepisu. Na stanowiskach pozostaną tylko ci sędziowie, których wskaże Minister Sprawiedliwości. Minister złoży do Krajowej Rady Sądownictwa wniosek o pozostawienie wybranych sędziów SN w stanie czynnym. We wniosku tym Minister od razu będzie zobowiązany do określenia przydzielenia takiego sędziego do nowo utworzonej konkretnej izby. W wyniku złożonego wniosku Krajowa Rada Sądownictwa podejmuje uchwałę w stosunku do każdego z sędziów objętych przedmiotowym wnioskiem i następnie przedstawia ją Prezydentowi RP, który z kolei podejmuje decyzję w przedmiocie zatwierdzenia pozostania sędziego w stanie czynnym. Prezydent RP nie jest związany rozstrzygnięciem zawartym w przedłożonej uchwale.
Regulacja w zakresie skierowania sędziego w stan spoczynku obejmuje również Pierwszego Prezesa SN. W przypadku przeniesienia obecnego Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w stan spoczynku, zadania i kompetencje Pierwszego Prezesa SN zostaną powierzone sędziemu SN wyznaczonemu przez Prezydenta RP.
Niewątpliwie obowiązujący w Polsce system sądownictwa wymagał zmian. O ile część reform należy zakwalifikować, jako spełniające oczekiwania obywateli i realizujące współczesne kierunki władzy sądowniczej, struktury sądów i pracy sędziów, niektóre postanowienia nowelizacji budzą wątpliwości w zakresie zgodności z Konstytucją, w szczególności zasadą demokratycznego państwa prawnego (2 Konstytucji), trójpodziału władzy (10 Konstytucja), zasady prawa do sprawiedliwego wyroku (45 ust. 1 Konstytucji) oraz konstytucyjnych zasad działania wymiaru sprawiedliwości określonych w Rozdziale VIII Konstytucji, tj. art. 173 w zw. z art. 175 ust. 1 Konstytucji, art. 178 ust. 1 Konstytucji, art. 179 Konstytucji oraz art. 183 ust. 3 Konstytucji.
Podsumowując, przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości szerokich kompetencji w zakresie decydowania o składzie orzeczniczym SN i bezpośredniego wpływu na postępowanie dyscyplinarne zaburza niezależność władzy sądowniczej, określonej w art. 10 Konstytucji.
Możliwość arbitralnego decydowania przedstawicieli władzy wykonawczej o losach orzekających sędziów SN, w tym kompetencja do przeniesienia niektórych sędziów w stan spoczynku bez określenia kryteriów, które będą o tym decydowały pozostaje w sprzeczności z obowiązującą zasadą równości – art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Ustawa w zakresie obniżenia liczby orzekających sędziów SN z 83 do 56 zniweczy obywatelską gwarancję do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki – art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Minister Sprawiedliwości i Prezydent RP będą mogli skrócić konstytucyjną kadencję Pierwszego Prezesa SN, co stanowi o przekroczeniu przez ustawodawcę kompetencji legislacyjnych oraz rażącym naruszeniu art. 183 ust. 3 Konstytucji.
Zespół ekspertów think-tanku Państwo Prawa
Źródło: Fundacja Państwo Prawa
Zdjęcie główne: Gmach Sądu Najwyższego, Fot. Wikimedia Commons, licencja Creative Commons
